Amsterdam is vol, overvol, onleefbaar vol, zo klagen bewoners. De klachten zijn aangezwollen tot een litanie, burgemeester Van der Laan wijdde er een flink deel van zijn nieuwjaarstoespraak van 2015 aan: ‘De afgelopen jaren is door veel Amsterdammers steeds meer aandacht gevraagd voor de drukte en schaarste in de stad. We mogen ook in dit opzicht niet ten onder gaan aan ons succes.’

Veel van de protesten gaan over de groei van het toerisme. Niet vreemd gezien de 17,3 miljoen bezoekers in 2014, een groei van zestig procent in tien jaar tijd. Geliefd symbool voor de uitwassen is de bierfiets met brallende Engelse vrijgezellen. Maar tegelijk laten de cijfers zien dat de overlast op straat in diezelfde periode met een zelfde percentage daalde.

Die toeristen, dat zijn we voor een deel ook zelf, of op zijn minst zijn het onze landgenoten, want meer dan de helft komt uit Nederland.

De drukte manifesteert zich niet alleen in de stedelijke ruimte, maar ook in het verkeer: files op het fietspad, uitpuilende ponten naar Noord, een voetgangersinfarct in de Kalverstraat, toeristen die op de Prins Hendrikkade van alle kanten dreigen te worden overreden en overal kluwens geparkeerde fietsen.

In het onderwijs voeren ouders een verwoede strijd om hun kind op de school van hun keuze te krijgen. Want als er één heikel punt is, dan is het wel de school waar je je kinderen naartoe stuurt.
Spreiding en menging zijn maatschappelijk heel belangrijk, vinden veel Amsterdammers, maar niet als het hun eigen kind betreft.

Maar het belangrijkste probleem blijft natuurlijk de woningmarkt. De herwonnen aantrekkingskracht van de stad zorgt sinds het dieptepunt van 1984 voor een bijna constante groei van de bevolking, met een spurt van gemiddeld 10 duizend inwoners per jaar sinds 2007.

Het aantal nieuwe woningen blijft fors achter bij deze bevolkingsgroei – die overigens vooral wordt veroorzaakt door de komst van hippe, witte stedelingen. De instroom van nieuwe bewoners zorgt dat de bezettingsgraad van woningen in Amsterdam – dwars tegen alle trends in – stijgt: we dikken weer in. Daarbij moet worden aangetekend dat we eigenlijk niet zo goed weten hoeveel mensen er in de stad wonen, O+S schat dat in een op de zeven woningen niet degene woont die er officieel staat ingeschreven. Voeg daarbij de opkomst van Airbnb en we kunnen veilig aannemen dat de stad nog voller is dan we denken.

Drukte is niet alleen een bron van stress en klachten, het is ook een bron van economische en culturele vitaliteit, van vernieuwing en transformatie.

Juist het feit dat een stad vol is, geeft haar de energie en de middelen om de bijbehorende problemen op te lossen en zich verder te ontwikkelen. Neem de pittoreske Jordaan: eind negentiende eeuw was het een overbevolkte hogedrukpan, waar 83 duizend mensen woonden, ruim viermaal zoveel als nu. Het vergt heel wat geestelijke acrobatiek om te ontkennen dat we er sinds die tijd fors op vooruit zijn gegaan.

Het is bovendien gemakkelijk om naar ‘de ander’ te wijzen als degene die zorgt dat het te vol wordt, want we maken per definitie zelf deel uit van de drukte. We zijn allemaal individuen die onze eigen vrije keuzes maken, die in de praktijk verrassend uniform uitpakken en dus tot massagedrag leiden.

Voor wie gaat de rode loper uit? En waarom?

De communis opinio luidt: er is plaats voor iedereen, we sluiten niemand uit. Maar in werkelijkheid is het een politieke vraagstuk: voor wie gaat de rode loper uit en wie moet inschikken? Want er worden hoe dan ook permanent keuzes gemaakt ten voordele van de ene groep en ten koste van een andere. Dat werpt de vraag op van wie de stad eigenlijk is. Van de geboren en getogen Amsterdammers (ook als ze zijn weggetrokken naar Purmerend en Almere)? Van de mensen die er nu wonen (en wat nemen we dan als ijkjaar)? Van alle Nederlanders (het is immers niet alleen hun hoofdstad, maar ook het culturele en economische hart van het land)? Van de toeristen die er komen en het geld fourneren waar de stad van leeft?

De volte maakt een debat over een rechtvaardige verdeling van en toegang tot de schaarse voorzieningen noodzakelijk – wie kan waar wonen, naar school gaan, een nering drijven, zich verplaatsen. Dat vereist sturing en verdeling, deels via de krachten van de markt en de ordening door de overheid, maar ook middels nieuwe arrangementen en strategieën.

Het gaat om de bescherming van zwakkeren, maar wel met behoud van innovatie, flexibiliteit en doorstroming. We moeten op zoek naar slimme sturing, die robuust en tegelijk flexibel is, die nudging prefereert boven verbodsbepalingen, bottom-up boven tekentafel-denken, maar die tegelijk het belang van handhaving, politieke keuzes en grote lijnen erkent.

Met de Week van de Stad 2015 willen we onderzoeken welke problemen de drukte veroorzaakt voor bewoners, ondernemers én bezoekers, maar ook welke kansen en mogelijkheden eruit voortvloeien. We gaan dit doen voor vijf thema’s – wonen, verkeer, winkels, onderwijs en openbare ruimte – en bij elk thema zoeken we concrete locaties waar de strijd zich toespitst en waar vernieuwing zich aandient. Daar wordt het thema concreet onderzocht en uitgediept. Het ligt voor de hand om de activiteiten tijdens de Week van de Stad zelf ook op die plekken te laten plaatsvinden.

En vergeet niet: drukte is relatief.

Er zijn veel plekken en momenten dat het rustig is in Amsterdam. Hoe stil de stad in de vroege ochtend is, beschreef Els Quagebeur onlangs treffend in Het Parool: ‘Tussen vijf en acht uur ’s ochtends lijkt Amsterdam meer op Appelscha dan op New York.’ En volgens een onderzoek van de GGD Amsterdam zijn er nog tal van openbare plekken waar een fluistertoon volstaat om een gesprek te kunnen voeren, zoals het WG-terrein, de Kromboomsloot en de Kadijken.

We hebben een overzicht gemaakt van plekken waar je de drukte even kunt ontvluchten. En met een blinde fotograaf, een dramaturg en een bioloog zijn we die gaan checken. De bevindingen vind je hier.